КИБЕРТЕРРОРИЗМ ЗУҲУРОТИ НОМАТЛУБИ ЗАМОНИ МУОСИР

Марҳалаи ҳозираи тараққиёти ҷамъияти ҷаҳон бо тараққиёти босуръати прогресси илмию техникӣ хос аст, ки ба он соҳаи навигариҳои баланди техникӣ низ дохил мешавад. Дар ҷомеаи иттилоотии ҷаҳонӣ қайд шудааст, ки «...технологияҳои телекоммуникатсионии иттилоотӣ яке аз омилҳои муҳимтарини таъсиргузор ба ташаккули ҷомеаи асри 21 мебошанд. Амали онҳо ба тарзи зиндагӣ, таҳсил ва кори одамон, ҳамкории ҳукумат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ дахл дорад. Технологияҳои информасионӣ ва алоқа зуд ба тараққиёти ҷамъияти ҷаҳон табдил меёбанд». Дар баробари ин инкишофи прогресси илмию техникӣ хамеша бо афзоиши зуҳуроти манфии иҷтимоӣ, аз ҷумла, ҷинояткорӣ мушоҳида мешавад.

Ба гуфтаи коршиносон, терроризм бо истифода аз дастовардҳои навтарин дар соҳаи технологияҳои олӣ аз терроризми ҳастаӣ ё бактериологӣ камтар хатарнок нест.

Арсенали террористони компютерӣ - вирусҳои гуногун, бомбаҳои мантиқӣ – (логические  бомбы), ки пешакӣ дар барнома сохта шудаанд ва дар лаҳзаи зарурӣ кор мекунанд. Террористони муосир интернетро асосан ҳамчун воситаи таблиғот ва интиқоли иттилоот истифода мебаранд, на ҳамчун силоҳи нав. Бо вуҷуди ин, метавон тахмин кард, ки терроризми компютерӣ имрӯз аллакай барои ҷомеа хатари воқеӣ дорад. Дар айни замон, системаҳои хеле кам мавҷуданд, ки онҳоро боэътимод муҳофизат карда тавонанд.

Аз сабаби он, ки терроризми компютерӣ аллакай воқеиятро ифода мекунад, дар сатҳи давлатӣ муқаррар намудани масъулияти мақомоти давлатӣ оид ба таҳия ва татбиқи чораҳои техникӣ, ҳуқуқӣ ва ташкилӣ ҳифзи шабакаҳои компютериро ҳамчун яке аз унсурҳои осебпазири ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад, зарур аст.

Дар ҷаҳони имруза  мушкилоти терроризми компютерӣ (терроризми киберӣ), таърифи он хеле суст баррасӣ мешавад. Як қатор муаллифон терроризми кибериро ҳамчун маҷмӯи амалҳои ғайриқонунии марбут ба сӯиқасд ба ҷони одамон, таҳдиди марг, амалҳои харобиовар алайҳи объектҳои моддӣ, таҳрифи иттилооти объективӣ ё як қатор амалҳои дигаре мефаҳманд, ки ба афзоиши тарсу ҳарос ва  дар ҷомеа мусоидат мекунанд.

Кибертерроризмро ҳамчун ҳамлаи барқасдона ба иттилоот тавассути компютер, системаи компютерӣ ё шабака коркард мешавад, ки ба ҳаёт ва саломатии одамон хатар эҷод мекунад ё дигар оқибатҳои вазнинро ба вуҷуд меорад, фаҳмидан мумкин аст. Агар ин гуна амалҳо бо мақсади халалдор кардани амнияти ҷамъиятӣ, тарсондан содир шуда бошанд, ин ҳама иғвогарӣ ба ҷанги ҳарбӣ оварда мерасонад. Ба гуфтаи олимони соҳаи технологияи информасионӣ моҳияти кибертерроризм аз он иборат аст, ки амали ғайриқонунӣ ба системаҳои иттилоотӣ, ки бо мақсади ба вуҷуд овардани хатар расонидан ба ҳаёт, саломатӣ ё молу мулки шумораи номуайяни одамон тавассути фароҳам овардани шароит барои садамаҳо ва офатҳои табиӣ содир шудааст.

Кибертерроризм як таҳдиди ҷиддӣ барои кишваре мебошад, ки дар он бонкҳо, нақлиёт ва системаҳои энергетикӣ мавҷуданд, бахусус барои кишваре, ки ҳукумат, бахши давлатӣ ва хусусии иқтисод ба шабакаҳои иттилоотӣ ва дастрасии зуд ба технологияҳои баланд такя мекунанд.

Истилоҳи «кибертеракт», чун қоида, ба амалҳои номуташаккилии системаҳои иттилоотӣ дахл дорад, ки аҳолиро тарсондан ва хатари маргу расонидани зарари калони молӣ ё дигар оқибатҳои вазнинро ба вуҷуд меоранд, бо мақсади таъсир расонидан ба қабули қарорҳо аз ҷониби мақомот ё ташкилотҳои байналмилалӣ, инчунин таҳдиди содир намудани ин кирдорҳо бо ҳамин мақсадҳо мебошад.

Кибертеракт як таҳдиди ҷиддӣ ба инсоният аст, ки онро бо силоҳи ҳастаӣ, бактериологӣ ва кимиёвӣ муқоиса кардан мумкин аст. Дараҷаи ин таҳдид ба далели навоварии худ ба таври кофӣ дарк ва омӯхта нашудааст. Киберҳамла сарҳади давлатӣ надорад: кибертерор қодир аст ба системаҳои иттилоотие, ки тақрибан дар ҳама ҷо дар ҷаҳон ҷойгиранд, таҳдид кунад. Муайян кардан ва безарар гардонидани террористи маҷозӣ аз сабаби хеле кам будани ашкҳои ба ӯ гузошташуда ва хусусияти виртуалии онҳо хеле мушкил аст.

Ҳамлаи террористӣ бо истифода аз технологияҳои олӣ амали мураккабест, ки дар ҳамлаи барқасдона ва ангезаи сиёсӣ ба системаҳои иттилоотӣ ифода ёфта, ба ҳаёти одамон хатари воқеӣ ё дигар оқибатҳои вазнин эҷод мекунад.

Кибертеррористҳо на танҳо бо истифода аз шабакаҳои электронӣ амалҳои террористӣ содир мекунанд, балки имкони дастрасӣ ба маълумоти махфӣ ва сирри давлатӣ низ доранд. Бисёре аз вебсайтҳои ҳукуматӣ шахсиятҳои дорои аҳамияти гуногунро нашр мекунанд. Силоҳҳои хурд, кибертеррорист аз технологияҳои муосири иттилоотӣ, системаҳо ва шабакаҳои компютерӣ, нармафзори махсусе истифода мебаранд, ки барои вуруди беиҷозат ба системаҳои компютерӣ ва ташкили ҳамлаи дурдаст ба захираҳои иттилоотии ҷабрдида пешбинӣ шудаанд. Пеш аз ҳама, инҳо хатчӯбҳои нармафзори компютерӣ ва вирусҳо, аз ҷумла вирусҳои шабакавӣ мебошанд, ки иттилоотро сабт мекунанд, тағир медиҳанд ё нобуд мекунанд, ба истилоҳ «логические бомбы- бомбаҳои мантиқӣ», барномаҳои «троянские-троян” ва дигар намудҳои силоҳи иттилоотӣ месозанд.

Дар киберфазо усулҳои гуногуни содир кардани амали террористӣ метавонанд истифода шаванд:

- дуздӣ ё нобуд кардани захираҳои иттилоотӣ, барномавӣ ва техникии фазои киберӣ, ки аҳамияти стратегӣ доранд, тавассути рафъи системаҳои муҳофизатӣ, ҷорӣ намудани вирусҳо;

- таъсир расонидан ба нармафзор ва иттилоот бо мақсади таҳриф ё тағир додани онҳо дар системаҳои иттилоотӣ ва системаҳои идоракунӣ;

- мусодираи каналҳои пахши телекоммуникатсионӣ бо мақсади паҳн кардани маълумоти бардурӯғ, овозаҳо, нишон додани қудрати ташкилоти террористӣ ва эълони талабҳои он;

- нобуд кардан ва фаъолона пахш кардани хатҳои алоқа, суроғаи нодуруст, таъсир расонидан ба операторҳо, системаҳои иттилоотӣ ва телекоммуникатсионӣ бо мақсади афзоиши ҳамлаҳои террористӣ.

Ҳамлаи иттилоотии террористӣ аз шаклҳои таъсиррасонӣ ба фазои киберӣ, пеш аз ҳама бо ҳадафҳои худ, ки хоси амали террористии сиёсӣ боқӣ мемонад, фарқ мекунад. Воситаҳои анҷом додани амалҳои террористии иттилоотӣ метавонанд ба таври васеъ фарқ кунанд ва ҳама намудҳои силоҳи муосири иттилоотиро дар бар гиранд. Дар баробари ин, усулҳои терроризми иттилоотӣ аз ҷанги иттилоотӣ ва усулҳои ҷиноятҳои иттилоотӣ хеле фарқ мекунанд. Чизи асосӣ дар терроризми иттилоотӣ ин аст, ки амали террористӣ оқибатҳои хатарнок дошта, ба аҳолӣ маълум гардад ва вокуниши зиёди ҷомеаро ба даст орад.

Усули асосии ҳамлаи террористӣ дар соҳаи технологияҳои олӣ ҳамла ба иттилооти компютерӣ, системаҳои компютерӣ, таҷҳизоти интиқоли маълумот ва дигар ҷузъҳои инфрасохтори иттилоотӣ мебошад, ки аз ҷониби гурӯҳҳо ё шахсони алоҳида анҷом дода мешавад. Чунин ҳамла ба шумо имкон медиҳад, ки ба системаи ҳамлашуда ворид шавед, назоратро ба даст оред ё воситаҳои мубодилаи иттилооти шабакавиро пахш кунед ва дигар таъсироти харобиоварро анҷом диҳед.

Амалиёти террористии иттилоотӣ бар зидди объектҳои системаҳои иттилоотӣ метавонад боиси нобудшавии захираҳои иттилоотӣ ва хатҳои алоқа ё нобудшавии ҷисмонии сохторҳое гардад, ки системаҳои иттилоотиро дар бар мегиранд. Агар системаҳо дар инфрасохтори муҳим ҷалб карда шаванд, пас дар ҳамлаҳои иттилоотии шабакавӣ метавонанд ба оқибатҳои миқёси калон ҳамчун ҳамлаҳои анъанавии террористӣ, ки тавассути таркиш анҷом дода мешаванд, оварда расонанд.

Пешрафтҳои илмӣ, технологӣ ва навовариҳое, ки ҷаҳонишавиро суръат бахшидаанд, инчунин афзоиши ҳосилнокӣ ва шукуфоӣ дар ҷаҳон метавонанд аз ҷониби афрод ё гурӯҳҳо ҳамчун воситаи терроризм истифода шаванд. Ҳамлаи террористии компютерӣ метавонад як воситаи муассири номуташаккилии оммавӣ гардад. Аллакай имрӯз, кибертеррорист метавонад бо истифода аз компютер дар назар ба дастгоҳи тарканда зарари бештар расонад. Технологияи иттилоотӣ ҳамчун воситаи кумак ба террористон дар гурӯҳҳо, пинҳонӣ амал кардан, балки ҳамла ба унсурҳои инфрасохтори миллӣ баррасӣ мешавад. Воситаҳое, ки ба террористон имкон медиҳанд, ки системаҳои компютерӣ ва дигар дастгоҳҳои электрониро вайрон кунанд, торафт бештар дастрас мешаванд.

Якҷоя кардани иқтидори технологӣ, мантиқӣ ва илмии кишварҳои пешрафта ба системаҳои иттилоотии ҷаҳонӣ таҳдиди хоса дорад. Вазъият аз он сабаб печида шудааст, ки заминаи меъёрие, ки бар асоси он содироти технологияҳои олӣ аз кишварҳои пешрафта назорат мешавад, ба ҷиддии таҳдид ба таври кофӣ ҷавобгӯ нест. Имрӯз ҳар яке аз созмонҳои террористии мавҷуда қодир аст ҳамлаҳои киберӣ анҷом диҳад.

Ҳақназаров Толибҷон, муаллими калони кафедраи методикаи таълими информатикаи Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ