ПАЁМИ УМЕД, РУШД ВА ХУДШИНОСИИ МИЛЛӢ: АЗ ИМРӮЗ БА ОЯНДА

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (16 декабри 2025) аз ҷиҳати сиёсӣ-таърихӣ на танҳо шакли ҳисоботи солона, балки санади барномавӣ ва «харитаи роҳ»-и рушди кишвар барои марҳалаи нав (2026–2030) мебошад. Дар ин Паём якбора ду вазифаи калидӣ иҷро мегардад: якум, ҷамъбасти дастовардҳои даҳсолаи охир (дар доираи татбиқи барномаҳои миёнамуҳлати рушд ва марҳалаҳои фосилавии Стратегияи миллии рушд то соли 2030), дуюм, муайян кардани афзалиятҳо ва супоришҳои амалии мақомоти давлатӣ дар остонаи ҷашни 35-солагии истиқлол (соли 2026). Маҳз ҳамин ҳамгироии «ҳисобот + барномарезӣ» Паёмро ба ҳуҷҷати меъёрии сиёсати давлатӣ табдил медиҳад, ки дар он нишондиҳандаҳо, институтҳо ва самтҳои амал якдигарро пурра мекунанд.

Дар сатҳи сиёсати дохилӣ Паём модели рушди иҷтимоию иқтисодиро ҳамчун натиҷаи сиёсати пайгирона муаррифӣ мекунад: болоравии нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ, беҳбуди сатҳи зиндагӣ, коҳиши камбизоатӣ ва таҳкими захираҳои молиявии давлат дар матн ҳамчун далели қобилияти идоракунии давлатӣ ва самаранокии барномаҳои давлатӣ пешниҳод мегарданд. Ҳамзамон, қабули Барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар барои солҳои 2026–2030 ҳамчун марҳалаи ниҳоии Стратегияи миллии рушд то соли 2030 маънои онро дорад, ки давлат ба марҳалаи «тезонидани рушд» ворид мешавад: афзоиши устувори иқтисодӣ, коҳиши камбизоатӣ, васеъ гардидани табақаи миёна ва тақвияти сармояи инсонӣ ҳамчун ҳадафҳои марказӣ таъин мешаванд.

Хусусияти барҷастаи Паём дар он аст, ки рақамикунонӣ ва зеҳни сунъӣ на ҳамчун мавзуи ҷудогона, балки ҳамчун пояи навсозии низоми идоракунӣ ва иқтисод таъкид мегарданд. Гузариш ба иқтисоди рақамӣ, рушду таҳкими инфрасохтори алоқа, пардохтҳои ғайринақдӣ, рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ ва коҳиши «омили инсонӣ» дар раванди идоракунии давлатӣ дар мантиқе ҷойгир шудааст, ки онро метавон «модернизатсияи институтсионалӣ» номид. Паём нишон медиҳад, ки технология на танҳо воситаи бароҳатӣ, балки механизми шаффофият, ҳисоботдиҳӣ ва мубориза бо талафот/сӯйистифода мебошад; мисоли низоми биллинг дар соҳаи барқ маҳз ҳамин вазифаи далелнокиро иҷро мекунад.

Дар паҳлуи «иқтисоди рақамӣ» Паём ба саноатикунонии босуръат ҳамчун ҳадафи стратегии миллӣ такя мекунад: таъсиси корхонаҳо, афзоиши истеҳсол, ҷойҳои корӣ ва рушди соҳаҳои коркарди ашёи хом ҳамчун нишондодҳои «иқтисоди воқеӣ» меоянд. Дар ин замина энергетика ҳамчун омили пуштибони рушди саноат ва сармояи инсонӣ баррасӣ мешавад: идомаи сохтмони НБО «Роғун», афзоиши иқтидорҳо, истифодаи энергияи офтобӣ ва гузариш ба иқтисоди «сабз» ва «даврагӣ» ҳамзамон вазифаи амнияти энергетикӣ ва самаранокии иқтисодиро ҳадаф мегирад. Мавқеи ҷолиб дар Паём он аст, ки захираҳои гидроэнергетикӣ ва иқтидори «неруи сабз» ҳамчун бартарияти рақобатӣ барои инфрасохтори ҳисоббарории муосир (дата-сентрҳо) ва рушди технологияҳои зеҳни сунъӣ низ пешниҳод мегардад.

Сиёсати иҷтимоӣ дар Паём бо рӯҳияи «сармоягузорӣ ба оянда» тавсиф мешавад. Мавқеи маориф ва илм ҳамчун самти афзалиятноки давлат бевосита ба талаботи тағйироти демографӣ ва иқтисодӣ пайваст карда мешавад: таъкиди зарурати омодасозии кадрҳои омӯзгорӣ, такмили низоми маблағгузории таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ, таҳлили таҷрибаи низоми кредитӣ ва кам кардани омилҳои инсонӣ дар санҷишу имтиҳонсупорӣ баёнгари он аст, ки давлат сифат ва адолати институтҳои таълимиро унсури амнияти миллӣ ва рушди устувор медонад. Ҳамзамон, тағйироти пешбинишуда дар маош, ҳадди ақалли музди меҳнат ва индексатсияи нафақаҳо (аз 1 сентябри 2026) дар Паём ҳамчун механизми тақвияти ҳифзи иҷтимоӣ ва ҳавасмандсозии бахши буҷетӣ ҷой дорад.

Блоки сиёсати хориҷӣ дар Паём дар се сатҳ хонда мешавад: минтақа, низоми байналмилалӣ ва дипломатияи ташаббускор. Аз нигоҳи минтақа, ҳаллу фасли масъалаҳои сарҳадӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон ҳамчун рӯйдоди таърихӣ ва заминаи ҳуқуқии субот ва ҳамкориҳои судманд муаррифӣ мешавад; дар фазои хабарии байналмилалӣ низ ҳамин воқеа ҳамчун қадами муҳими коҳиши танишҳо ва барқарории робитаҳо арзёбӣ гардидааст. Дар сатҳи байналмилалӣ, Паём сиёсати «дарҳои кушода»-ро ҳамчун чорчӯбаи асосии муносибатҳои хориҷӣ тасдиқ мекунад: тавсеаи робитаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ бо такя ба эътимод ва эҳтироми манфиатҳои ҳамдигар ба ҳайси меъёри бардавом нишон дода мешавад.

Дипломатияи ташаббускори Тоҷикистон дар Паём бо чанд намунаи нишонрас мустаҳкам карда мешавад: рӯзномаи иқлим ва пиряхҳо, масъалаи криосфера, ташаббусҳо дар доираи СММ, инчунин қабули қатънома оид ба нақши зеҳни сунъӣ барои имкониятҳои нави рушди устувор дар Осиёи Марказӣ. Ин мавқеъ Тоҷикистонро ҳамчун субъекти фаъол дар истеҳсоли меъёрҳои байналмилалӣ муаррифӣ мекунад, на танҳо ҳамчун пайрави равандҳо. Ба ҳамин мантиқ ворид шудани ёдгориҳои «Хуттали қадим» ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО хизмат мекунад: ин амр нишон медиҳад, ки «қувваи нарм» ва сиёсати ҳифзу муаррифии мероси фарҳангӣ ба унвони унсури симои байналмилалии давлат истифода мешавад. Ҳамчунин, ташаббуси эълони соли 2027 ҳамчун «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ» дар Паём ба шакли дипломатияи арзишӣ ва ҳуқуқмеҳвар (rule-based agenda) ишора мекунад.

Яке аз ҷанбаҳои муҳимми Паёми мазкур, ки аҳамияти баланди сиёсӣ-таърихӣ дорад, таваҷҷуҳи махсус ба ҳувияти таърихӣ ва тамаддунсозии миллат мебошад. Дар ин замина, пешниҳоди бунёди Конун - Маркази тамаддуни ориёӣ дар пойтахти кишвар, шаҳри Душанбе, дорои маънои амиқи идеологӣ, фарҳангӣ ва геополитикӣ аст. Ин ташаббусро метавон ҳамчун қадами институтсионалӣ дар самти мустаҳкамсозии худшиносии миллӣ, ҳифз ва бозофаринии мероси тамаддунии ориёӣ ва муаррифии он дар сатҳи байналмилалӣ арзёбӣ намуд. Пешниҳоди мазкур нишон медиҳад, ки давлат сиёсати фарҳангиро на танҳо ҳамчун соҳаи иҷтимоӣ, балки ҳамчун омили ҳувиятсоз, амнияти маънавӣ ва қувваи нарм (soft power) дарк мекунад.

Дар Паём таъкид мегардад, ки тоҷикон ҳамчун миллати кӯҳанбунёд дорои тамаддуни беш аз шашҳазорсола буда, мероси арзишманди ориёӣ - забон, фарҳанг, ойину суннатҳо, фалсафаи зиндагӣ ва анъанаҳои давлатдорӣ - пояи ҳастии миллии онҳоро ташкил медиҳад. Дар ҳамин замина, бунёди Маркази тамаддуни ориёӣ дар Душанбе бояд ҳамчун фазои илмӣ, фарҳангӣ ва тамаддуншиносӣ хизмат намояд, ки дар он омӯзиш, ҳифз, муаррифӣ ва рушди мероси моддиву ғайримоддии ориёӣ ба роҳ монда мешавад. Ин иқдом идомаи мантиқии сиёсати давлат дар самти бузургдошти Наврӯз, Меҳргон, Сада, Тиргон ва дигар арзишҳои тамаддунии ориёӣ мебошад, ки имрӯз мақоми байналмилалӣ касб кардаанд.

Муҳим он аст, ки Паём таъсиси Маркази тамаддуни ориёиро дар пайванди мустақим бо таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ, махсусан дар миёни ҷавонон, мегузорад. Дар шароити ҷаҳонишавӣ, рақобати идеологияҳо ва таҳдидҳои фарҳангиву маънавӣ, чунин марказ метавонад ҳамчун сипари маънавӣ ва майдони тарбияи ватандӯстӣ хизмат намояд. Аз нигоҳи сиёсати таърихӣ, ин ташаббус ба равандҳои бедорсозии хотираи таърихӣ ва идомаи суннатҳои давлатдории ориёӣ, ки дар таърихи башарият нақши мондагор гузоштаанд, такя мекунад.

Ҳамзамон, Паём бунёди Маркази байналмилалии Наврӯзро низ дар шаҳри Душанбе пешниҳод менамояд, ки дар ҳамбастагӣ бо Маркази тамаддуни ориёӣ як маҷмӯи ягонаи фарҳангӣ-идеологиро ташкил медиҳад. Ин ду ниҳод метавонанд Душанбе¬ро ба яке аз марказҳои муҳимми тамаддуншиносӣ ва муколамаи фарҳангҳо дар фазои Осиёи Марказӣ ва берун аз он табдил диҳанд. Дар ин замина, супориши ҷалби Академияи миллии илмҳо ва олимону коршиносон барои таҳияи консепсияи илмӣ ва меъмории ин марказҳо баёнгари муносибати низомманд ва илмбунёди давлат ба сиёсати фарҳангӣ мебошад.

Бо ин роҳ, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бахши фарҳанг ва таърих аз доираи изҳороти рамзӣ берун рафта, ба сиёсати институтсионалии ҳувиятсозӣ табдил меёбад. Таъсиси Маркази тамаддуни ориёӣ дар Душанбе дар як қатор бо ворид гардидани ёдгориҳои Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, ташаббусҳои байналмилалӣ дар соҳаи фарҳанг ва таъкид ба мероси ориёӣ, Тоҷикистонро ҳамчун давлати дорои рисолати тамаддунсоз дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ менамояд.

Ҳамин тавр, Паёми соли 2025-и Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро метавон ҳамчун санади стратегӣ арзёбӣ кард, ки дар он сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ ба як низоми ягонаи ҳадафгузорӣ пайваст шудааст: рушди босуръати иқтисодӣ ва саноатикунонӣ бо рақамикунонӣ ва зеҳни сунъӣ пайваст мегардад; сармояи инсонӣ (маориф, илм, фарҳанг) ҳамчун кафолати устувории дарозмуддат пешниҳод мешавад; сиёсати хориҷӣ бошад, ҳамзамон суботи минтақавӣ, ташаббусҳои глобалӣ ва муаррифии мероси фарҳангиро ба унвони воситаҳои таҳкими нуфузи кишвар истифода мебарад. Бо ин хусусиятҳо Паём на танҳо матни сиёсӣ, балки ҳуҷҷати сиёсати давлатӣ дар маънои илмии он мебошад: маҷмӯи ҳадафҳо, абзорҳо, меъёрҳо ва нишондиҳандаҳои амалро барои давраи минбаъда муайян мекунад.

Восифҷонзода Рухшона Восифҷон - Узви Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати ҳафтум, вакили маҷлиси вакилони халқи вилояти Хатлон, Директори муассисаи давлатии буҷетии таҳсилоти миёнаи умумии Россия-Тоҷикистон «Мактаби миёнаи умумӣ бо омӯзиши амиқи фанҳои   алоҳида дар шаҳри Кӯлоб ба номи К.Д.Ушинский»