ТЕХНОЛОГИЯҲОИ САЙЁР ВА НАҚШИ ОНҲО ДАР ҶАҲОНИ РАҚАМӢ

Дар асри XXI, ки онро асри иттилоот ва рақамисозӣ меноманд, технологияҳои сайёр (мобилӣ) ҷузъи ҷудонашавандаи ҳаёти ҳаррӯзаи инсон гаштаанд. Ин навъи технологияҳо ба одамон имконият медиҳанд, ки бо якдигар новобаста аз макони ҷойгиршавиашон ва замони ҳузурашон дар иртибот бошанд. Имкониятҳои технологияҳои сайёр хеле васеъ буда, аз истифодаи телефони ҳушманд барои иртибот то идоракунии тиҷорат аз масофаро дар бар мегирад.

Муҳаққиқони соҳа таъкид мекунанд, ки технологияҳои сайёр на танҳо воситаи коммуникатсия, балки инчунин абзори пурқуввати омӯзиш, фароғат ва тиҷорат мебошанд. Ба ақидаи пажуҳишгари соҳаи мазкур Дэвид Кэрр: «Дастгоҳҳои сайёр имкониятҳои нави таълимро фароҳам меоранд, зеро онҳо ба донишҷӯён имкон медиҳанд, ки дар вақти дилхоҳ ва дар ҷои дилхоҳ ба худомӯзӣ машғул шаванд».

Бо вуҷуди ин, истифодаи технологияҳои сайёр инчунин мушкилоти худро ба бор меорад. Вобастагӣ аз дастгоҳҳои сайёр, мушкилоти амниятӣ ва махфият аз ҷумлаи масъалаҳое мебошанд, ки бояд ба онҳо таваҷҷуҳ зоҳир кард. Бо вуҷуди ин, афзалиятҳои технологияҳои сайёр аз камбудиҳои онҳо зиёдтаранд ва онҳо дар ҷаҳони рақамии мо нақши муҳим мебозанд. Онҳо ба афзоиши тиҷорати электронӣ, шабакаҳои иҷтимоӣ ва дигар платформаҳои онлайн мусоидат мекунанд. Тавре ки муҳаққиқи соҳа Ҷейн Смит қайд мекунад, «Технологияҳои сайёр ба ширкатҳо имкон медиҳанд, ки ба мизоҷони худ дар вақти дилхоҳ ва дар ҷои дилхоҳ хидмат расонанд, ки ин боиси афзоиши самаранокӣ ва фоидаоварӣ мегардад».

Технологияҳои сайёр дар соҳаи маориф низ нақши муҳим доранд. Донишҷӯён метавонанд ба захираҳои таълимӣ дастрасӣ дошта бошанд, дар дарсҳои онлайн иштирок кунанд ва бо ҳамсабақонашон ҳамкорӣ кунанд. Ин ба онҳо имкон медиҳад, ки дониш ва малакаҳои худро такмил диҳанд ва сатҳи дониш ва савияи илмомӯзии худро боло бардоранд.

Аксари ҷавонон, хусусан донишҷӯён интернетро ҳамчун сарчашмаи асосии манбаъ, маълумот ва ахбор истифода мебаранд, ҳатто онро ба китобхонаи худ тағйир додаанд. Ҳақиқатан, дар ҷомеаи муосир шабакаи интернет ҳамчун як рукни зарурӣ барои инсонҳост.

Технологияҳои сайёр (Mobile Technologies) - маҷмуи технологияҳо ва дастгоҳҳои рақамӣ мебошанд, ки тавассути онҳо корбар метавонад бо дунёи беруна бе маҳдудияти ҷой ва замон муошират кунад. Ин технологияҳо бар пояи шабакаҳои бесим ва барномаҳои ҳушманд амал мекунанд ва дар платформаҳои гуногун (Android, iOS ва ғ.) истифода мешаванд. Технологияҳои мазкур ба воситаи телефонҳои ҳушманд, планшетҳо, интернети мобилӣ ва барномаҳои гуногун, имконият медиҳанд, ки одамон дар ҳар ҷой ва ҳар вақт иттилоотро гиранд, ирсол кунанд ва муошират намоянд.

Бисёр вақт дар зеҳни одамон суолҳое пайдо мешавад, ки технологияи сайёр чист? Чи гуна амал мекунад? Аз кадом воситаҳо истифода мебарад? Технологияҳои сайёр-маҷмуи воситаҳои техникӣ ва нармафзорие мебошанд, ки барои муошират, интиқоли иттилоот, таҳлил ва идоракунии маълумот тавассути дастгоҳҳои мобилӣ истифода мешаванд. Ба онҳо дохил мешаванд:

• - Телефонҳои ҳушманд (Smartphones);
• - Планшетҳо;
• - Компютерҳои сайёр (ноутбукҳо, Chromebook);
• - Smartwatch ва дастгоҳҳои пӯшидашаванда;
• - Интернети мобилӣ (3G/4G/5G);
• - Барномаҳои мобилӣ (аппҳо).

Технологияҳои сайёр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳилаи рушд қарор доранд. Бо вуҷуди мушкилот, истифода ва татбиқи онҳо афзоиш ёфта истодааст. Барои он ки ин рушд устувор ва манфиатовар бошад, бояд инфрасохтор, дастрасӣ ва амният бо ҳам мутавозин бошанд.

Дар баробари инкишофи технологияҳои сайёр, мо шоҳиди тағйироти куллӣ дар тарзи зиндагии худ ҳастем. Масалан, дар соҳаи тандурустӣ, дастгоҳҳои сайёр имкон медиҳанд, ки саломатии худро пайгирӣ кунем, бо духтурон машварат кунем ва ҳатто табобатро дар хона гузаронем. Ин ба мо имкон медиҳад, ки барои саломатии худ масъулияти бештар дошта бошем.

Дар соҳаи молия, технологияҳои сайёр ба мо имкон медиҳанд, ки амалиёти бонкиро анҷом диҳем, сармоягузорӣ кунем ва пардохтҳоро онлайн анҷом диҳем. Ин ба мо имкон медиҳад, ки вақт ва пули худро сарфа кунем ва ба идоракунии молиявии худ самараноктар бошем.

Дар соҳаи фароғат, технологияҳои сайёр ба мо имкон медиҳанд, ки филмҳо тамошо кунем, мусиқӣ гӯш кунем ва ба китобҳои электронӣ дастрасӣ дошта бошем.

Технологияҳои нобурда, дар бахшҳои гуногун истифода мешаванд:

• - Маориф: платформаҳои омӯзишии онлайн;
• - Тандурустӣ: мониторинги беморон;
• - Иқтисод: бонкдории мобилӣ, савдои электронӣ;
• - Муошират: шабакаҳои иҷтимоӣ, паёмрасонҳо.

Интернети мобилӣ ба истифодабарандагон дар шаҳрҳо имкони дастрасӣ ба иттилооти иҷтимоӣ, хабарҳо, омӯзиш ва хидматҳои электронӣ медиҳад.

Татбиқи васеи 5G – ин амал метавонад суръати интернетро ба дараҷаҳои баланд бардошта, имкониятҳоро барои хизматрасониҳои олӣ ба мисли таълими фосилавӣ беҳтар гардонад.

Дар аввали соли 2025 дар Тоҷикистон тақрибан 10.8 миллион пайвасти мобилӣ фаъол буданд, ки ба зиёда аз 100 % аҳолӣ мувофиқ аст.

Насб ва фарогирии шабакаҳои 4G (LTE) дар шаҳрҳо нисбат ба деҳот зиёдтар шудааст, вале ҷойҳои кӯҳистон ва минтақаҳои дурдаст ҳанӯз бо алоқаи 2G/3G маҳдуданд.

Ҳангоми истифодаи технологияҳои сайёр мо ба афзалиятҳои зерин молик мегардем:

1. Мобилияти баланд - истифодабарӣ дар ҳар макон;
2. Дастрасӣ ба иттилоот - китобҳо, хабарҳо, дарсҳо ва дигар маълумот;
3. Муоширати осон - тавассути паёмрасонҳо (WhatsApp, Telegram);
4. Маориф ва омӯзиш - таҳсилоти онлайн ва курсҳои фосилавӣ;
5. Тиҷорати электронӣ - хариду фурӯш, реклама ва хизматрасонӣ;
6. Дастрасии фаврӣ ба иттилоот;
7. Сарфаи вақт ва хароҷот;
8. Фаъолият дар ҳар замону макон.

Бо вуҷуди аз манфиат холӣ набудан, технологияҳои мазкур аз хатарҳо низ орӣ нестанд, ки мо онро баъди истифода ва гузашти вақт эҳсос менамоем:

• - Амнияти ками иттилоот;
• - Афзоиши вобастагӣ;
• - Истифодаи нодуруст дар байни наврасон;
• - Кам шудани муоширати зинда.

Ҳамзамон, истифодаи аз ҳад зиёди технологияҳои сайёр дар зиндагии ҳаррӯзаи мо мушкилӣ эҷод намуда, боиси хатарҳои зерин мегардад:

• - Истифодаи аз ҳад зиёд (вобастагӣ);
• - Таъсири манфӣ ба саломатӣ (чашм, сутунмуҳра);
• - Хатарҳои амниятӣ ва махфият;
• - Паҳншавии иттилооти нодуруст.

Хулоса, технологияҳои сайёр ба ҳаёти инсон осонӣ ва суръат бахшидаанд, аммо истифодаи оқилона ва муътадили онҳо зарур аст. Огоҳӣ аз хатарҳо ва ҳифзи амнияти иттилоотӣ, барои ҳар як корбар муҳим мебошад.

Зоиров Абдулманон, муаллими калони кафедраи таъминоти барномавӣ ва Web-дизайни Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ