ВАҲДАТИ МИЛЛӢ. АСОСҲОИ СИЁСӢ, НАЗАРИЯ ВА ТАҶРИБАИ ТОҶИКИСТОН

Ваҳдати миллӣ яке аз рукнҳои муҳими давлатдории муосир ва шарти асосии таъмини субот ва рушди устувори кишварҳо ба шумор меравад. Таърихи навини давлатҳои пасошӯравӣ, аз ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон, нишон дод, ки ноил шудан ба Ваҳдати миллӣ кори саҳлу осон набуда, раванди мураккаб ва бисёрҷабҳа мебошад. Баъди давраи сахти ҷанги шаҳрвандӣ, мардуми тоҷик бо роҳбарии хирадмандонаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд бо истифода аз механизмҳои сиёсӣ, фарҳангӣ ва ҳуқуқӣ Ваҳдати миллиро барқарор намуда, асоси сулҳи пойдорро гузорад. Дар ин мақола мо ба таҳлили асосҳои мафҳумӣ ва назариявии Ваҳдати миллӣ ва таҷрибаи мушаххаси Тоҷикистон дар ин самт мепардозем.

1. Мафҳум ва асосҳои сиёсии ваҳдати миллӣ

 Ваҳдати миллӣ-ин ҳамбастагии тамоми гурӯҳҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ, этникӣ ва фарҳангии ҷомеа дар атрофи арзишҳо ва манфиатҳои умумимиллӣ мебошад. Ин мафҳум дар худ идеологияи ҳамдигарфаҳмӣ, муколама, бахшиш ва ҳамбастагиро таҷассум мекунад ва асосҳои сиёсии ваҳдати миллиро бандҳои зерин дар бар мегиранд:

• Сиёсати давлатӣ оид ба баробарии шаҳрвандон-дар Тоҷикистон Конститутсияи соли 1994 баробарии ҳама шаҳрвандонро кафолат медиҳад.
• Пойдории қонун ва волоияти он-яъне фаъолияти мақомоти давлатӣ бояд дар доираи қонун бошад ва ҳеҷ гурӯҳи сиёсӣ ё шахс аз он болотар нест.
• Муколамаи миллӣ ва иштироки ҳамаҷонибаи аҳолӣ дар ҳаёти сиёсӣ-тавассути интихобот, шӯроҳои ҷамъиятӣ ва ВАО.
• Тарғиби ҳувияти умумимиллӣ-бо истифода аз забон, фарҳанг ва арзишҳои муштарак.

2. Назарияи ваҳдати миллӣ

 Дар илми сиёсатшиносӣ ва ҷомеашиносӣ назарияҳои гуногун барои шарҳи ваҳдати миллӣ вуҷуд доранд:

• Назарияи миллатсозӣ (nation-building) – таъкид мекунад, ки давлат бояд бо ташкили рамзҳо ва арзишҳои умумимиллӣ, миллатро муттаҳид созад. Тоҷикистон, бо роҳандозии Рӯзи Ваҳдати миллӣ, тарғиби рамзҳои давлатӣ ва забони тоҷикӣ, намунаи амалисозии ин назария мебошад.
• Назарияи ҳамбастагии иҷтимоӣ (social cohesion) – муттаҳидсозии мардум тавассути адолати иҷтимоӣ, баробарии иқтисодӣ ва имкониятҳои баробар.
• Назарияи муколама ва ризоияти миллӣ – мувофиқи он сулҳи устувор танҳо дар ҳолати гузашт ва бахшиши тарафайн ба даст меояд. Созишномаи сулҳи соли 1997 дар Тоҷикистон намунаи ин назария аст.

3. Таҷрибаи ба даст овардани ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон

 Тоҷикистон пас аз солҳои 1992–1997 ҷанги шаҳрвандиро паси сар намуд, ки дар натиҷа беш аз 150 ҳазор нафар ҷони худро аз даст дода, садҳо ҳазор гуреза ба кишварҳои дигар паноҳ бурданд. Роҳи расидан ба ваҳдати миллӣ дар кишвар марҳилаҳои муҳиме дошт:

а) Созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ (27 июн 1997)

 Бо миёнаравии СММ ва кишварҳои минтақа, намояндагони ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди нерӯҳои оппозитсияи тоҷик ба созиш расиданд. Дар натиҷа, Созишномаи сулҳ имзо гардид, ки санади асосии ваҳдати миллӣ эътироф мешавад.

б) Комиссияи оштии миллӣ

 Барои татбиқи созишнома таъсис ёфт ва қадам ба қадам иҷрои бандиҳои он, аз ҷумла баргардонидани гурезаҳо, якҷо кардани нерӯҳои мухолифин ба сохторҳои давлатӣ ва ислоҳоти сиёсиро роҳандозӣ кард.

в) Ислоҳоти ҳуқуқӣ ва сиёсӣ

 Тағйироти конститутсионӣ соли 1999, ки иштироки нерӯҳои мухолифро дар ҳаёти сиёсӣ таъмин кард. Инчунин ворид кардани намояндагони мухолифин ба Маҷлиси намояндагон ва идораҳои давлатӣ.

г) Таъмини амният ва рушди иқтисодӣ

 Бо талошҳои ҳукумат, марзҳои кишвар зери назорати комил қарор гирифтанд, ва барномаҳои рушди минтақаҳои ҷангзада роҳандозӣ шуданд.

д) Тарғиби ваҳдати миллӣ тавассути фарҳанг ва маориф

 Рӯзи Ваҳдати миллӣ (27 июн) ҳамчун иди расмии давлатӣ ҷорӣ шуд. Дар мактабҳо, донишгоҳҳо ва воситањои ахбори умум мавзуъҳои ваҳдати миллӣ ҳамчун бахши муҳими тарбияи шаҳрвандӣ таълим дода мешаванд.

 Дар натиҷа таҷрибаи миллатсозии мардум ва њукумати Ҷумњурии Тоҷикистон нишон дод, ки ноил шудан ба ваҳдати миллӣ танҳо бо роҳи сиёсати оқилона, муколама, бахшиш ва иштироки фаъолонаи тамоми табақаҳои ҷомеа имконпазир аст. Тоҷикистон тавонист аз ҷанги дохилӣ ба сулҳ ва суботи миллӣ гузарад. Имрӯз ваҳдати миллӣ ҳамчун дастовард ва арзиши асосии давлату миллат дар тамоми бахшҳои ҳаёт эҳсос мешавад. Ҳифз ва таҳкими он масъулияти на танҳо давлат, балки ҳар як шаҳрванди кишвар мебошад.

Наврӯз Носирӣ-дотсент, декани факултети тарбияи ҷисмонӣ ва омодагии дифои ҳарбии Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ

Қаракулов Алоуддин-муаллими калони кафедраи тарбияи ҷисмонӣ ва методикаи таълими он