НУҚТАИ ГАРДИШ ДАР ТАЪРИХИ ДАВЛАТДОРИИ НАВИНИ ТОҶИКОН

Дар охири солҳои 80-ум ва ибтидои солҳои 90-ум Тоҷикистон аз як қатор мушкилиҳои шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ранҷ мебурд. Хусусан, нооромиҳои дохилӣ ва ихтилофи гурӯҳҳои гуногун боиси буҳрони давлатдорӣ шуда буд. Ин ҳолатҳо дар аввали солҳои 90-ум ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расонид, ки боиси вайроншавии иқтисод, афзоиши фақр ва заиф шудани ҳокимияти давлатӣ гардид. Дар ҳамин шароит, зарурияти як навъ ҳалли сиёсӣ ба миён омад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Иҷлосияи 16-уми Шурои Олиро ҳамчун рӯйдоди тақдирсоз ва такягоҳи асосӣ барои барқарорсозии давлатдории тоҷикон мешуморанд. Ӯ борҳо дар баромадҳои худ таъкид намудаанд, ки ин Иҷлосия “Наҷотбахши миллат” ва “Оғози бунёди давлати воқеан мустақил ва соҳибихтиёрии тоҷикон” буд.

Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар моҳи ноябри соли 1992 баргузор гардида буд, ҳамчун нуқтаи гардиши тақдирсоз дар таърихи давлатдории тоҷикон шинохта мешавад. Дар шароити буҳрони сиёсӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ, ки истиқлолияти кишвар ва ҳастии давлати навбунёди тоҷиконро таҳти хатар қарор дода буд, ин Иҷлосия бо қабули қарорҳои муҳими стратегӣ тавонист ба барқарорсозии сулҳ, таҳкими ҳокимияти давлатӣ ва рушди ояндаи Тоҷикистон заминаи устувор гузорад.

Дар Иҷлосия ҳалли маъалаҳои сиёсӣ - иҷтимоии кишвар, ки бо пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ рост омада буд, заминагузорӣ шуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз сабаби надоштани таҷрибаи мустақили давлатдорӣ, ихтилофоти дохилӣ ва тақсимоти ҷомеа ба гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ ва иҷтимоӣ дар вазъияти буҳронӣ қарор гирифт. Ихтилофоти сиёсӣ ба низоъҳои мусаллаҳона ниҳоятан, ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расонд, ки боиси фақр, фирори оммавии аҳолӣ, харобшавии иқтисод ва ноустувории давлат шуд.

Дар чунин шароит, зарурати ҷиддӣ ба миён омад, ки роҳбарияти нав ва як воҳиди марказии қабулкунандаи қарорҳо таъсис дода шавад, ки тавонад кишварро аз буҳрон берун кашад. Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ ҳамчун як ҷавоб ба ин зарурати таърихӣ доир гардид ва ҳамчун “Иҷлосияи наҷотбахши миллат” шинохта шуд.

Дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ як қатор масъалаҳои муҳим баррасӣ ва ҳаллу фасл шуданд. Яке аз муҳимтарин тасмимҳо интихоб шудани Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Ин қарор имконияти аз нав эҳё кардани давлатдории тоҷиконро фароҳам овард ва ба таҳкими ҳокимияти давлатӣ кӯмаки ҷиддӣ расонид.

Иҷлосия ҳамчунин масъалаҳои муҳимро дар робита ба барқарор кардани сохторҳои давлатӣ, таъмини амнияти миллӣ ва танзими муносибатҳои байни гурӯҳҳои мухолиф баррасӣ намуд. Ин қарорҳо роҳи дурустро барои хотима додан ба ҷанги шаҳрвандӣ ва оғози раванди сулҳу суботи кишвари навтаъсиси тоҷикон фароҳам оварданд.

Иҷлосия як қатор қарорҳо ва тадбирҳои муҳимро баррасӣ намуд, ки барои нигоҳ доштани истиқлолият ва таҳкими давлатдории тоҷикон нақши калидӣ доштанд.

1. Интихоби Эмомалӣ Раҳмон ба мақоми раиси Шурои Олӣ: Аз муҳимтарин қарорҳои иҷлосия интихоби Эмомалӣ Раҳмон ба мақоми раиси Шурои Олӣ буд, ки баъдтар ба ҳайси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон шуҳрат ёфт. Дар он шароити душвор Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари ҷавон бо иродаи қавӣ ва диди мусбат тавонист мамлакатро ба роҳи сулҳу субот ҳидоят намояд. Ӯ, бо ҳадафи муттаҳид сохтани миллат, барқарор кардани сохторҳои давлатӣ ва таъмини субот, бо кордонии худ тавонист ҷонибҳои мухталифро ба як давлати ягона муттаҳид созад.
2. Таъмини амният ва субот. Яке аз авлавиятҳои муҳими иҷлосия барқарор намудани амнияти дохилӣ буд. Бо дастур ва роҳбарии нави ҳукуматӣ, стратегияи равшан ва муттаҳид барои таъмини амният ва мубориза бо гурӯҳҳои мусаллаҳ қабул гардид. Ин иқдомот имкон дод, ки вазъи дохилӣ тадриҷан ба эътидол ояд ва роҳ барои барқарории сулҳ кушода шавад.
3. Барқарории ҳокимияти конститутсионӣ. Дар иҷлосия инчунин қадамҳои аввалин барои ташкили ҳокимияти қонунии давлат ва эҳёи институтҳои давлатӣ гузошта шуданд. Бо ислоҳот ва қарорҳои қабулшуда, ҳукумати қонунӣ ва муассир таъсис ёфт, ки ба устувории давлат ва ҳифзи амнияти миллӣ мусоидат намуд. Ин иқдомот ба бунёди давлатдории қонунии тоҷикон ва таҳкими сохторҳои он дар шароити нави истиқлолият мусоидат карданд.

Таъсири Иҷлосияи 16-ум дар таҳкими давлатдории миллӣ бо тасмимҳои хирадмандонааш тавонист барои ташаккули давлатдории муосири Тоҷикистон заминаҳои устувор гузорад. Иҷлосия барои ҳифзи истиқлолияти миллӣ ва тамомияти арзии Тоҷикистон нақши ҳалкунанда бозид. Бо қабул кардани қарорҳои муҳим дар бораи ҳифзи сарзамин ва муносибатҳои байналмилалӣ, Тоҷикистон тавонист худро ҳамчун як давлати соҳибихтиёр ва мустақил дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ намояд.

Пас аз таъмини суботи сиёсӣ, роҳбарияти нави Тоҷикистон тавонист ислоҳоти иқтисодӣ ва иҷтимоиро оғоз кунад. Дар заминаи гузариш ба иқтисоди бозаргонӣ, барномаҳои ислоҳотӣ барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ, ташкили корхонаҳои хусусӣ ва таъсиси ҷойҳои корӣ роҳандозӣ шуданд, ки ба пешрафти иқтисоди кишвар ва беҳбудии иҷтимоӣ мусоидат намуданд.

Ин иҷлосия инчунин як таҳаввулоти муҳимеро дар рушди фарҳанги миллӣ ва ҳувияти тоҷикӣ оғоз намуд. Арзишҳои фарҳангӣ ва ҳувияти миллии тоҷикон эҳё ва барқарор шуданд, ки ба муттаҳидии миллат ва рушду пешрафти маънавии ҷомеа кӯмак карданд. Бо ташаббуси роҳбарияти нави Тоҷикистон, пас аз иҷлосия музокироти сулҳ бо мухолифин оғоз ёфт. Ин музокирот соли 1997 ба имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ оварда расонд, ки ба хатми ҷанги шаҳрвандӣ ва оғози давраи сулҳ ва созандагӣ дар Тоҷикистон роҳ кушод. Ҳамин тавр, иҷлосия асосгузори раванди сулҳ гардид, ки он барои мустаҳкам намудани иттиҳод ва ҳамдигарфаҳмии миллӣ мусоидат намуд.

Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи давлатдории тоҷикон як нуқтаи сарнавиштсоз ва бунёдӣ ба ҳисоб меравад. Қарорҳои қабулшуда дар ин иҷлосия ба Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон доданд, ки аз буҳрони шадиди сиёсӣ ва иқтисодӣ берун ояд, суботи сиёсиро барқарор намояд ва ба роҳе гузорад, ки давлатдории миллии тоҷиконро дар шароити муосир устувор гардонад. Иҷлосия бо тасмимҳои худ на танҳо кишварро аз вартаи ҷудоӣ ва буҳрон баровард, балки барои ташаккули як давлати соҳибистиқлолу ҳуқуқбунёд замина гузошт ва дар сиришти мардум ҳамзистии миллиро мустаҳкам намуд.

Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ на танҳо як воқеаи таърихӣ, балки як рӯйдоди бунёдӣ дар роҳи эҳёи давлати тоҷикон ва таъмини ояндаи дурахшони миллат буд.

Ҳамин тариқ, Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши муҳим ва ҳалкунандае дар таърихи навини давлатдории тоҷикон бозид. Дар замоне, ки кишвар бо буҳрони шадиди сиёсӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ рӯбарӯ буд, ин иҷлосия ба таҳкими ҳокимият, барқарории амният ва пойдории истиқлолияти миллӣ замина гузошт. Интихоби Эмомалӣ Раҳмон ба мақоми раиси Шурои Олӣ ва баъдан Президент, ки роҳбарии босуботи ӯ ба сулҳ ва рушди миллӣ овард, яке аз қарорҳои муҳимтарин буд. Иҷлосия раванди сулҳро оғоз кард, ки соли 1997 бо имзои Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ анҷом ёфт ва ба поён ёфтани низоъҳои дохилӣ сабаб шуд.

Иҷлосия инчунин ба ташаккули ҳокимияти қонунӣ, рушди иқтисод ва эҳёи фарҳанги миллӣ замина фароҳам овард. Бо қарорҳои стратегӣ ва хирадмандона, Иҷлосияи 16-ум на танҳо Тоҷикистонро аз буҳрон берун кашид, балки барои ташаккули як давлати муосири соҳибистиқлол роҳ кушод, ки дар натиҷа ҷомеаи тоҷик ба давраи сулҳ ва субот ворид гардид.

Ғаниев Фирӯз - мутахассиси маркази рушди касбият ва инноватсияи Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ